شب يلدا

17.12.2008

شب يلدا
(انجینر هما یوسفی)

براساس اعتقاد ايرانيان باستان، شب يلدا، شب تولد الهه مهر، “ميترا” بوده و به همين دليل، بلندترين شب سال را به بزرگداشت اين الهه جشن می‏گرفتند. در اين شب جمعيتی گرد آتش حلقه زده و تا ساعت‏ها به شادی و پايکوبی می پرداختند و علاوه بر تناول غذا، “ميزد” که نذر يا وليمه‏ای از گوشت و نان و شيرينی و حلوا بود، در ميان خود پخش می‏کردند.به باور ايرانيان، در شب يلدا، قارون (ثروتمند افسانه‏ای)، در جامه کهنه هيزم‏شکن به در خانه‏ها رفته و به مردم هيزم می‏دهد، که اين هيزم‏ها در صبح روز بعد، به شمش زر تبديل می‏شود. در اين شرايط معتقدان به اين باور، شب را تا صبح به انتظار هيزم شکن زربخش، بيدار می‏ماندند تا صبحدم مراسم جشن و شادمانی بر پا کنند.در ادبيات فارسی، اين شب و تيرگی و بلندی اش با عشق و معشوق پيوند خورده است؛ شاعران فارسی تيرگی آن را با سياهی گيسوی معشوق، بلندی اش را به بلندای دوران هجر و دوری و شب زنده داری اش را به انتظار و بی تابی عاشق تشبيه کرده اند.شب يلدا، يا شب چله، شب اول زمستان و درازترين شب سال است و فردای آن با دميدن خورشيد، روزها بلندتر شده و تابش نور ايزدی افزونی می‏يابد. به اين دليل ايرانيان باستان، آخر پاييز و اول زمستان را شب زايش مهر يا زايش خورشيد می‏دانند و برای آن جشن بزرگی بر پا می‏کردند.اين جشن، در ماه دی قرار دارد که نام آفريننده، در زمان قبل از زرتشتيان بوده است که بعدها او به نام آفريننده نور معروف شد، همان که در زبان انگليسی “day” خوانده می‏شود.يلدا و جشن هايی که در اين شب برگزار می شود، يک سنت باستانی است. يلدا يک جشن آريايی است و پيروان ميتراييسم آن را از هزاران سال پيش در ايران باستان برگزار می‏کردند.اين جشن به اندازه زمانی که مردم شيوه تعيين فصول را شناختند، کهن است و قدمت دارد.شب، تاريکی و سرما در فرهنگ باستانی ايران، نشانه‏هايی از اهريمن بود و در مقابل آن نور ستايش می شد.مردم برای ايمنی از جنگ دايمی شب و روز، از خطر اهريمن، در اين شب همه دور هم جمع می‏شدند و با رافروختن آتش از خورشيد طلب برکت می‏کردند.مراسم شب يلدا هرچند با گذر ايام تغيير کرده، اما همچنان در ميان مردم مرسوم است و برگزار می شود.

آيين شب يلدا يا شب چله، خوردن میوه حشک مخصوص، تربوز، انار و شيرينی و ميوه های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.در اين شب، اعضای فاميل گرد هم می آيند. حافظ خوانی و گرفتن فال حافظ از مهمترين بخش های اين مراسم خانوادگی است. همچنين، خواندن قصه و روايت.انتخاب و شکستن چهارمغز و پيشبينی سرنوشت بر اساس پوکی يا پری آن، از ديگر رسمهای قديمی شب يلدا برای آينده گويی بوده است.در سراسر ايران زمين، جايی را نمی يابيد که خوردن تربوز در شب يلدا جزو آداب و رسوم آن نباشد. در نقاط مختلف ايران، انواع تنقلات و خوراکی ها به تبع محيط و سبک زندگی مردم منطقه مصرف می شود؛ اما تربوز ميوه ای است که هيچ گاه از قلم نمی افتد، زيرا عده زيادی اعتقاد دارند که اگر مقداری تربوز در شب چله بخورند، در سراسر “چله بزرگ” و “چله کوچک” يعنی زمستانی که در پيش دارند، سرما و بيماری بر آنها غلبه نخواهد کرد.

“چله بزرگ” که

يلدا نخستين شب آن است، تا دهم دلو ادامه دارد و “چله کوچک” از دهم دلو تا پايان زمستان و جشن نوروز است.زرتشتی، زرتشتيان در اين شب جشن می گيرند و فديه می دهند: «فديه، سفره ا

ی است که در هر خانه گسترده می شود و در آن خوراکی های مرسوم شب يلدا چيده می شود. زرتشتيان در اين شب دعايی به نام «نی يد» را می خوانند که دعای شکرانه نعمت است. خوراکی هايی که در اين جشن مورد استفاده قرار می گيرند، گوشت و ۷ ميوه خشک شده خام (لورک) را شامل می شوند.»

با تقدیم احترام هما یوسفی