زن و رنج نهان پناهنده گی

16.03.2008

به عنوان آغاز سخن
ناهيد.ص.علومی

پناهنده گی، مهاجرت وتبعيد پديده هايی اند که ماهيتاً ازيک منطق واحد پيروی ميکند که آن عبارت از ترک وطن وجستجوی مُحل وسکنای جديد است برای برخورداری ازيک زنده گی بهتر و با امن ، يعنی مکانی که درآن، هم دسترسی به کار سهل است وهم برخورداری از حقوق مدنی وسياسی ميسر؛ به عبارت ديگر تمامی تجارب مهاجرتها بعد از جنگ جهانی دوم بدينسو تا بحرانهاوتصادمات کنونی که جهان را به لرزه در آورده است بيانگر آنست که قطع رابطه با مؤطن خويش ميتواند تنها راهی باشد که برای برخورداری از حقوق فردی باقی ميماند .

اعلاميه جهانی حقوق بشر، ميثاق بين المللی حقوق مدنی وسياسی که توسط کنوانسيون (1951) ژنيو رسميت يافت، چنين حقوقی را تسجيل ومشخص ساخته است.

وضع نا بسامان اجتماعی وسياسی جوامع بشری که عامل اساسی آن همانا بروز جنگها، تصادمات منطقه يی و ناملايمات اجتماعی وطبعيی ميباشد، مسأله پناهنده گی ومهاجرت را در سطح جهانی مطرح والزاماتی را بدوش دول وحکومات الحاق شونده وامضاء کننده گذاشت، از آن تاريخ تا کنون مليونها انسان با استفاده از مفاد اين کنوانسيون پناه گزين شده اند واز آن بهره برده اند، البته هستند وبودند بسا انسانها وخانواده هايی که بنابر ناتوانايی های اقتصادی واجتماعی حتا نتوانسته اند ازين چانس بهره برده و خود را از مصيبت وارده نجات دهند.

جنگ وبحران که ناشی از منافع آزمندانهء مشتی از ارباب زور وزر درجهان وبويژه سرمايه های بزرگ بين المللی ميباشد، مردم جهان وفرهنگ های گوناگون را به مهاجرت واداشته اند وازين رو در پهلوی ساير مصائب نوستالوژی Nostalgia) ) يعنی غم غربت ودوری از وطن در ميان لايه های مختلف اجتماعی اعم از زنان، مردان وکودکان وطيف های گوناگون انسانها به منزله پديدهء بدون ريشه در واقعيت بوجود آمده وبرای مهاجرانی که از کشورهای جهان سوم راهی غرب شده اند، چون از يکسو ريشه خود را هم از دست داده اند، اين رنج وغم ودرد در عميق ترين لايه های روان ايشان ريشه نموده وبه صورت يک آرزوی هميشه گی برای بازگشت، بازگشتی که کمتر به واقعيت مبدل خواهد شد، نوعی دلتنگی برای وطن را مانند بازگشت به دامان مادر بميان آورده است.

برای برخی، جدايی يا از دست دادن وطن انتخابی آگاهانه است، امّا برای شماری قابل ملاحظه واکثريت اين جدايی جبری وبنابر عوامل سياسی، نظامی، اجتماعی مؤطن اصلی ميباشد که صدمات اين جدايی اجباری واز دست دادن وطن لاعلاج می ماند وگاهی هم به روان افسرده گی منجر ميشود.

در مباحث وگفتمان پناهنده گی همين عدم امکان بازيافتن وطن است که يکی از عوامل تبادل نظر ومباحثه را تشکيل ميدهد، در واقع نوستالوژی شيفته فاصله است ونه چندان شيفته آنچه از او جدا شده است، به عبارت ديگر وبه زبان مولانا، پناهنده بايد از دور مانده گی خويش نالان باشد واصل خويشرا را باز جويد، امّا توفيق بازگشت نيايد.

هرکه او دور ماند ز اصل خويش
باز جويد روزگار وصـــل خويش
بدين ترتيب نوستالوژی به حيات خود ادامه ميدهد واين ميل واشتياق به اشکال وشيوه های کوناگون در روان پناهنده باقی ميماند وبيک جدال متداوم در ذهن وی جاگزين ميشود واز نقطه نظر سياسی هر چند نوستالوژيک در مهاجرت همبسته گی مليتی را بميان می آورد، ولی در دزاز مدت ودر مقايسه با پروسه های انتگريش integration)) وتلفيق اجتماعی نه وحدت بلکه افتراق را به همراه آورد ودر نهايت سبب انشقاق ميشود تا صلح وآرامش، امّا منحيث يک پديده منفی وآزار دهنده در نزد پناهنده به وجود خود سر سختانه ادامه ميدهد، از تاثيرات منفی غم غربت ودروی از وطن همه رنج ميبرند ولی درد ودشواری زنان ابعاد وسيعتر را به خود کسب مينايد.
همانطوری که زن ومادر در همه جوامع بشری از زمره آسيب پذير ترين قشر جامعه بوده ودر برهه های گوناگون تاريخ بيشترين رنج ومحنت را متقبل شده اند، در روند مهاجرت وپناهنده گی مادر وزن متحمل بيشترين وشاق ترين دشواری ها و مصائب گرديده و بزرگترين پاداش را در اين عرصه پرداخته اند، زن ومادری که با هزار رنج ومحنت اثاثيه منزل وخانه را مهيا می سازد و با مقابله با صد ها دشواری قادر به سرهم کردن يک زنده گی نسبتاً آبرومند برای خود وخانواده اش ميشود، با بروز جنگ و مصيبت اجتماعی يکسره همه را از دست ميدهد وناگزير ميشود همه را ترک کند، اين بزرگترين ضربه روحی وروانی بالای همه اعضای خانواده بويژه زنان ومادران محسوب ميشود.
رنج ومحنت مادر وزن با ترک خانه وکاشانه تازه آغاز ميشود، زن که قشر سخت آسيب پذير وحساس جامعه بشری ايست، هنگام کوچ وانتقال به سرزمين بيگانه وغريب متحمل شديدترين شوک روان افسرده گی وفشار اجتماعی گرديده وتا هنگام يافتن آرامش دوباره اجتماعی واقتصادی خانواده دچار سراسيمه گی واز خود بيگانه گی عميق ميگردد.
زن در محيط ميزبان نيز به آسانی وزودی نميتواند تلفيق وتطابق حاصل کند، چون آميزه ها محيط تازه مستلزم تماس متدوام اجتماعی وراهيابی به زوايای گوناگون اين محيط است، امّا زن بويژه زن افغان که تفاوت های عميق ميان سطح زنده گی کشور مبدأ و ميزبان را با خود همراه دارد ومجال شناسايی وشناخت محيط تازه را کمتر بدست می آورد، پروسه شهروندی وانتگريشن را نيز به دشواری طی نموده ومتحمل رنج و درد فروان ميشود.
رنج نهان پناهنده گی که ظاهرا بنابر تفاوت های بيشمار سطح زنده گی با کشور مبدأ کمتر اشکار ميشود وپناهنده با مشاغلت های محيط تازه غرق ومصروف است، يکی از آلام و مصايبی ايست که غم دوری از وطن هر هان آنرا تشديد می بخشد، نوستالوژی پناهنده واژه ايست که همين مطلب را در برگرفته وبيرون رفت برای پناهنده يی که بخش از عمر خويشرا در فضا ومحيط ديگر سپری کرده ودر آب وخاک ديگر پرورش ونصج يافته خيلی ها جانگداز وعميق به نظر ميرسد.
از جانب ديگر تحولات وبحران های چند دهه اخير در افغانستان نه تنهـــــا دگرگونی هايی در ساختار جامعه وارد کرده است، بلکه موازی به آن، تغييراتی را در ساختارهــــای خانواده ها نيز بوجود آورده است، همچو دگرگونی ها هنگام مهاجرت وبی جا شدن ها همگام در محيط جديد نيز انتقال يافته وروابط وضوابط تازه را جاگزين نورمهای پيشين نموده است، اين بدان مفهوم است که افغانهـــــای خارج از کشور به هيچ وجه نمی توانند از تاثيرات اين دگرگونی ها در امان مانند، اين همه به مادر وزن افغان که در محيط تازه ناگزير است نورمهای سنتی گذشته را حفظ کند وفرزندانش را با نورمهای تازه رشد وپروش دهد، نهايت دشوار وطاقت فرساست، از همينجاست که رنج ودرد زن ومادر افغان در محيط مهاجرت ذوجوانب بوده ورفع آن مستلزم شکيبايی خانواده ها بويژه مردان خانواده است که دمبدم بائيست چنين دشواری عينی وکمتر علاج پذير را در نظر داشته ودر سلوک ورفتار شان با زن بويژه خانم ومادر افغان آنرا در نظر داشته باشند ودر حفظ فضای سالم خانواده گی آنان را ياری رسانيده ودست بدست برای سهل ساختن دشواری ها کوشا باشند.

خواهر عزیز خاطره جان ژورنالیست چهره دست وهمکار تلویزون لمر مطالب شما رسید
جهان سپاس از همکاریتان به امید همکاری های هرچه بیشتر تان چشم براه میمانیم.
میر

خاطره عظیمی